هر ثانیه، 4.5 میلیون‌تُن از وزن خورشید کم می‌شود!

شبکه اطلاع‌رسانی بی‌رسانه از این پس در قالب سلسله‌مقالاتی کوتاه به نجوم به زبان ساده خواهد پرداخت. این مقالات برگرفته از کلاس‌های نجوم علیرضا دانشگر، مسئول انجمن نجوم آسمان کویر سمنان است. بخش نخست این مقالات را می‌خوانید:

گردش زمین به دور خود، به طور دقیق 24 ساعت نیست، بلکه 23 ساعت و 56 دقیقه و چند ثانیه است که ما به طور قراردادی آن را 24 ساعت فرض می‌کنیم. گردش زمین به دور خورشید هم به طور دقیق 365 روز نیست، بلکه 365 روز و 6 ساعت است؛ این شش ساعت، سبب می‌شود که هر 4 سال، یک سال کبیسه داشته باشیم. تنها ما نیستیم که به گرد خورشید می‌چرخیم، بلکه 8 سیاره مثل مشتری و 90 قمرش یا زحل و 80 قمرش هم دور خورشید می‌چرخند؛ اساسا سامانه‌های ستاره‌ای چنان‌که از نامشان پیداست پیرامون ستاره‌ها شکل می‌گیرند و منظومه ما یعنی منظومه شمسی هم پیرامون ستاره‌ی خورشید شکل گرفته است. بشر البته تا مدت زیادی پس از حضورش در زمین، از وجود چنین منظومه‌ای بی‌اطلاع بوده است!

عُطارِد، زهره، زمین و مریخ 4 سیاره سنگی هستند که می‌توان بر روی آن‌ها ایستاد! زمین، بین 4 سیاره سنگی، بزرگ‌ترین است. عطارد و زهره درون مدار زمین قرار دارند و همواره در نزدیکی خورشید دیده می‌شوند و ما نمی‌توانیم آن‌ها را در نیمه‌شب ببینیم. جنس 4 سیاره دیگر منظومه شمسی یعنی مشتری، اورانوس، نپتون و زحل از گاز است و نمی‌توان روی آن‌ها ایستاد!

به تازگی مطالعات جدید نشان داده که ممکن است جرمی به اندازه مریخ، آن‌سوی نپتون در تاریکی‌ها پنهان شده باشد! باید دید تداوم مطالعات چه چیزی را ثابت می‌کند. اما بعد… اندازه عطارد، یک‌سوم زمین و زهره 4 برابر ماه است و هم‌اندازه زمین؛ به همین خاطر به خواهر زمین مشهور است. اگر ما روی ماه باشیم، زمین را 4 برابر بزرگ‌تر از ماه در آسمان زمین می‌بینیم.

مشتری، 40 برابر بزرگ‌تر از ماه است. قطر مشتری، 11.2 برابر قطر زمین است. لکه زیبایی که روی مشتری دیده می‌شود، «چشم مشتری» نام دارد. برای درک اندازه چشم مشتری کافی است که بدانیم، زمینِ ما در چشم مشتری جای می‌گیرد. این سیاره به سیاره‌ی راه‌راه هم معروف است. جنس جو مشتری از آمونیاک و عناصر دیگر است. حجم مشتری بیش از یکهزار برابر زمین است، یعنی یکهزار زمین در مشتری جای می‌گیرد!

اما به خورشید برسیم! در هر ثانیه، 4.5 میلیون‌تُن از وزن خورشید کاسته می‌شود! دمای هسته خورشید، 15 میلیون درجه و دمای سطح آن 5 هزار و 800 درجه است. در مرکز، هیدروژن‌ها به هم متصل می‌شوند و هلیوم را می‌سازند و همجوشی هسته‌ای سبب آزاد شدن انرژی می‌شود. روی قطر خورشید، 109 زمین جای می‌گیرد. برای درک حجم خورشید باید بدانید که یکهزار و 300 مشتری در خورشید جای می‌گیرد!

اگر خورشید را به اندازه یک پرتقال کوچک کنیم، آن‌گاه زمینِ خاکی ما و سیاره زهره که تقریبا هم‌اندازه زمین است، به اندازه یک دانه خاکشیر خواهند بود. به همین تناسب، عطارد، یک‌سوم دانه خاکشیر خواهد بود. مریخ هم یک‌دوم دانه خاکشیر و مشتری به اندازه یک نخود خواهد بود! اگر فاصله‌ها را نیز به همان نسبت کوچک کنیم، خاکشیر(زمین) در فاصله 15 متری پرتقال(خورشید) قرار دارد.

در نسبت‌های مذکور، عطارد در فاصله 5 متری پرتقال(خورشید) و زهره یعنی خاکشیر، در فاصله 10 متری پرتقال قرار می‌گیرد. نکته حیرت‌آور در این میان آن است که این پرتقال، چه جاذبه‌ای دارد که دانه‌ای خاکشیر را در 15 متری به دور خود می‌گرداند؟

«نجوم به زبان ساده» ادامه دارد…