توسعه متوازن استان سمنان، مرهون نگاه «ید واحده» است

استان پهناور سمنان، یکی از استان‌های کهن و تاریخی کشور با داشته‌هایی عظیم از مواریث تاریخی، طبیعی، ناملموس و محوطه‌های گران‌سنگ است که با تمدنی 7هزار ساله، نگینی در دل کویر به شمار می‌رود. هر نقطه و جای‌جای این استان بی‌بدیل، یا روایت‌گر رویدادی تاریخی و مهم در حافظه بشری‌ست، یا نمایان‌گر قدرت لایزال الهی در آفرینش و خلق مناظر و طبیعتی اعجاب‌انگیز است که حیرت هر ناظری را به همراه دارد.

در این میان هریک از اجزای این استان وسیع که هفتمین استان پهناور کشور محسوب می‌شود، نقش پررنگ و یکسانی در اعتلا، پیشرفت و توسعه داشته و دارند و حتی دوردست‌ترین روستای استان نیز، می‌تواند پر رونق‌ترین نقطه برای جذب گردشگر و بازدید علاقه‌مندان از مواریث تاریخی و طبیعی از سراسر گیتی و ایران باشد. این ظرفیت که بی‌شک از لطف خداوند متعال و بسی نادر در کشور است، می‌تواند عامل جهش و بهبود شرایط معیشت و اقتصاد مردمان ساکن استان شود، به شرط آنکه هر نقطه از آن را ید واحده پنداشت و به مثابه رگ‌های بدن دید که خون را در سراسر اعضای بدن منتقل می‌کنند و عامل حیات و زیست انسان می‌شوند.

ظرفیت‌های استان در حوزه میراث فرهنگی بسیار متنوع است و این تنوع باعث شده تا هریک از شهرستان‌ها حائز ویژگی‌های خاص و منحصر به فرد باشند؛ به همان میزان که در شهرستان شاهرود و مهدی‌شهر و میامی مواریث طبیعی و ناملموس یافت می‌شود، در شهرستان‌های سمنان و دامغان و گرمسار و آرادان و سرخه مواریث تاریخی و محوطه‌های ارزشمند یافت می‌شود و این را فی‌نفسه باید به فال نیک گرفت که از هیچ منظر و دیدگاهی استان کاستی ندارد و کم بی‌راه  نیست که ناطق آن‌ را در این ضرب المثل بدانیم، آنچه همه خوبان دارند، تو یکجا داری.

در استان سمنان تا این لحظه 863 اثر در فهرست میراث ملی کشور به ثبت رسیده است و حدود 1500 اثر واجد ارزش تاریخی شناسایی شده که به مرور و مطابق اولویت آماده ثبت در فهارس ملی یا واجد ارزش فرهنگی و تاریخی یا سایر کلاسه‌های ثبت ملی می‌شوند، اما در این بین عمده آثار و بناهای کلیدی مهم در استان به ثبت رسیده و از آن‌ها به نحوه متقضی حفاظت و پاسداشت می‌شود.

به طور متوسط تعداد مواریث ثبت شده در شهرستان‌های استان به شکل متوازن داشته و همواره طی سال‌های گذشته همه اهتمام، تلاش  و سیاستگذاری بر این بوده که توازن و تقسیم شناسایی و ثبت مواریث ارزشمند در استان، به گونه‌ای باشد که انتفاع آن به همه شهرستان‌های استان برسد؛ علی‌رغم همه محدودیت‌های اعتباری، تعداد آثار قابل ثبت مطابق محدودیت برش استانی در سال و موانع مالکیت. و این انگیزه در مردمان دلسوز و دوست‌داشتنی هر کجای استان ایجاد شود تا به نحو احسن و بهینه از داشته‌های فرهنگی خود حفاظت و مراقبت کنند.

در موضوع حریم حفاظتی آثار نیز، حریم اختصاصی 112 اثر در استان تعیین شده که بیشترین این تعداد به شهرستان سمنان اختصاص یافته است، به نحوی که بعضاً گفته می‌شود تقریباً کل بافت اصلی مرکزی شهر سمنان در محدوده حریم حفاظتی مواریث تاریخی و فرهنگی شهر است؛ سایر ابنیه تاریخی نیز با ابلاغ ضوابط عمومی حرائم میراث ملی کشور، حائز حریم و ضوابط حفاظتی شده‌اند که این اقدام موجب افزایش حدود قانونی نظارت وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی بر ساخت و ساز و امور توسعه زیرساختی در محدوده حتی دور دست‌ترین آثار تاریخی شد.

البته که برای اجرای هرچه بهتر قوانین و مقررات در امور حفاظت از میراث تاریخی و فرهنگی، ضرورت کنش‌گری و مشارکت‌های مردمی و جوامع محلی، امری اجتناب ناپذیر است؛ لیکن همواره تلاش بر این بوده تا با ایجاد انگیزش، مردم با اهداف عالیه که همانا انتقال هویت و تاریخ این مرز و بوم به نسل‌های بعد است، همراه باشند. این همراهی می‌تواند در هر یک از حوزه‌های تخصصی و عمومی تعریف شود؛ دغدغه‌ها، گفت و شنود و همه آنچه برای تعالی یک حرکت رو به جلو نیاز است.

بهره‌مندی از ادبیات شایسته و صحیح در بیان موضوعات، چالش‌ها، معضل‌ها و مشکلات‌ موجود و بهره‌مندی از نگاه کارشناسان و صاحبان تجربه در امور می‌تواند به استمرار مسیر اعتلا کمک کند؛ تغییر نگرش ظن و بدگمانی به نگاه امیدواری و خوش‌بینی یقیناً منجر به گشایش‌ها و نیل به زیباها و افق‌های روشن خواهد شد. جلب مشارکت‌های مردمی در حفاظت از ابنیه تاریخی و تعامل با مالکان در مسیر تغییر دیدگاه از تخریب به سمت حفاظت و صیانت و بهره‌برداری بهینه از میراث تاریخی، از جمله اموری است که سازمان‌های مردم نهاد می‌توانند در ان به طور ویژه‌ای نقش آفرینی کنند؛ شاید حتی کاری که یک نهاد حاکمیتی نتواند به طور مستقیم به آن ورود کند، از طریق یک نهاد مردمی به سادگی و با تعامل با مردمی از جنس خودشان بسیار سریع‌تر به نتیجه مطلوب برسد.

رمز پیشرفت و موفقیت در شناخت و درک درست و کارشناسی از مشکلات، برخورد بدون حب و بغض و نگاه به داخل و درون‌نگری است، در کاهش اتکا به این و آن، بالا زدن آستین‌ها و ورود بی‌واسطه به واقعه است تا بتوان بهترین نتیجه را گرفت. هر کس به اندازه وسع و امکانات خود به شرط حرکت در این مسیر، می‌تواند تحولات اساسی و شگرف انجام دهد، کما اینکه تجربه این اقدامات در بازه‌های مختلفی وجود داشته و دارد. امروز زمان آن رسیده تا با اتکا به منویات مقام معظم رهبری در تاکید بر ید واحده دانستن همه مردم ایران با هر مذهب و قومیت و اصالت و فرهنگی به کمک دولت و مردم آمده تا از این پیچ تاریخی و فشارهای فزاینده اندکی کاسته شود و به سمت آینده‌ای منور در حرکت قرار بگیریم.

موفقیت در همدلی، کلام و گفتار دلنشین و اتحاد عملی در روش‌هاست. قطع به یقین با این شرایط بهترین‌ها در راه است؛ فقط کافی‌ست به ظرفیت‌ها و توان یکدیگر ایمان داشته و از فراز و نشیب‌های مسیر هراس نداشته باشیم.

کلام آخر اینکه همه جای ایران سرای ما و همه جای استان به سان بدنی سالم و پویا با دیدگاه ید واحده در حال رشد است؛ باید زیبا دید، زیبا اندیشید و زیبا زیست تا عالم را گلستان و زیبا کرد.

هانی رستگاران

پژوهشگر میراث فرهنگی و فرهنگ عامه