پژوهشگران جوان را دریابید!
گفتگوی بی‌رسانه با پروفسور نیما امجدی، استاد برجسته دانشگاه سمنان
به گزارش بی‌رسانه، به تازگی نامش به عنوان یکی از یک درصد پژوهشگران پراستناد جهان منتشر شد! سال 85، به عنوان جوان‌ترین پروفسور کشور معرفی شد. همان سال، رهبر انقلاب به سمنان سفر کرده بود و او یکی از چند نخبه‌ای بود که در حضور رهبر انقلاب، دغدغه‌هایش را مطرح کرد. بی‌رسانه پای گفته‌های پروفسور نیما امجدی، استاد برجسته دانشگاه سمنان نشسته است تا از نگرانی‌ها و دغدغه‌های این روزهای این پژوهشگر پراستناد، بشنود.
بی‌درنگ شما را به مطالعه این گفتگو دعوت می‌کنیم:
بی‌رسانه: جناب پروفسور امجدی! چه چیزی درباره آینده شما را نگران می‌کند؟
یکی از نگرانی‌های جامعه جهانی که از سالیان قبل به طور سنتی وجود داشته، این است که از استعدادهای انسانی برای مقاصد غیرانسانی بهره گرفته شود؛ به طور مثال این استعدادها به خدمت جنگ علیه انسان، درآیند. این، چیزی است که متأسفانه در دنیا شاهد آن هستیم. بیش‌ترین حجم سرمایه‌گذاری‌های تحقیقاتی در جهان، مربوط به ساخت جنگ‌افزار توسط قدرت‌های جهانی است.
اما از منظر مسائل داخلی، واقعیت این است که ما به سرمایه‌گذاری‌های پژوهشی بیش‌تری نیاز داریم. اکنون میزان سرمایه‌گذاری‌های پژوهشی، جوابگوی نیازها نیست. بسیاری از تجهیزات موردنیاز ما در آزمایشگاه‌ها موجود نیست؛ حق‌الزحمه پژوهشگران جوان و دانشجویان پسادکتری نیز پرداخت نمی‌شود. ما نباید کاری بکنیم که پژوهشگرانِ باانگیزه‌ای که به کشورشان ایمان و باور دارند، مأیوس و دلسرد شوند.
اگر من به جای مسئولان بودم، تحت هیچ شرایطی بودجه پژوهشگران جوان را کاهش نمی‌دادم. خروج نخبگان از کشور نیز نگرانی و مسأله مهمی است که باید به آن توجه شود. لازم است پژوهشگران مورد حمایت قرار بگیرند. این دو نگرانی اصلی من است.
یادی از دوران موشک‌باران!
بی‌رسانه: یکی از حوزه‌های مهم کاری شما، آموزش است. شما در دانشگاه، با خروجی‌های یک نظام آموزشی خاص سروکار دارید. دانشجویانی که پس از تحصیل دبستانی و دبیرستانی و پس از امتحان کنکور و گذر از احتمالا مافیاهایی که پیرامون آن شکل گرفته، با شما مواجه می‌شوند و نقص‌هایی دارند که بخشی از آن متأثر از ساختار آموزشی است. آیا نسبت به دوره پیش از دانشگاه نقدی دارید؟
استفاده از تکنولوژی‌های آموزشی، یکی از تغییرات مثبت در سیستم آموزش ماست که در ماجرای کرونا نیز تأثیرات آن را دیدیم. وزارت‌های آموزش و پرورش و عتف توانستند به خوبی در دوران کرونا، آموزش مجازی را جایگزین آموزش حضوری کنند. هم‌سن‌وسال‌های من که دوره موشک‌باران را به خاطر دارند، به یاد می‌آورند که مدارس در آن دوران به دلیل مخاطرات موشک‌باران، تعطیل شد اما ما امکانات آموزشی امروزی را نداشتیم تا آموزش‌ها تداوم پیدا کند.
اما یک‌سری اتفاقات منفی نیز در آموزش و پرورش رخ داده است. فرزند من محصل سال نهم است و من می‌بینیم که حجم برخی از درس‌های اصلی کم‌تر و یک‌سری مطالب ضروری مثلا در درس ریاضی حذف شده است. این مطالب نه‌تنها نباید حذف شوند، بلکه باید در این حوزه سرمایه‌گذاری بیش‌تری انجام شود و این دروس تقویت شوند تا پایه علمی دانش‌آموزان تقویت شود.
آموزش و پرورش باید دانش‌آموزان امید و انگیزه بدهد
از طرفی آموزش و پرورش باید دانش‌آموزان امیدوار و باانگیزه‌ای را به دانشگاه تحویل دهد. سنگ بنای محکم و استوارِ امیدبخشی به دانش‌آموزان را باید آموزش و پرورش بگذارد. باید به دانش‌آموزان انگیزه داد تا کشورشان را باور کنند. و اما کنکور… برگزاری این آزمون در سال 61 و با بازگشایی دانشگاه‌ها آغاز شد و در سال 64 از کنکور تشریحی به تستی تبدیل شد.
اعتقاد شخصی من این است که خود کنکور فی‌نفسه مشکلی ندارد؛ اما برخی حاشیه‌های آن ناصواب است؛ مثلا ممکن است معلمان یا موسساتی باشند که با آموزش یک‌سری ترفند، سبب شوند که دانش‌آموزان دوپینگ علمی کنند و در کنکور حائز رتبه‌هایی شوند که شاید مستحق آن نبوده‌اند. متأسفانه شاهدیم که این‌گونه آموزش‌ها تبلیغ هم می‌شود. من فکر می‌کنم باید جلوی این مسأله گرفته شود.
بنابراین مشکل خود کنکور نیست، مشکل این است که کنکور عادلانه برگزار نشود.
بی‌رسانه: به نظر می‌رسد که امروز، بیش از هر زمان دیگری، دانش‌ها در حال پیوستن به یکدیگر هستند. شما در رشته تخصصی‌تان چه کمکی به سایر رشته‌ها، به ویژه رشته پزشکی می‌کنید؟
همکاری بین رشته‌ها اصطلاحا سینرژی خوانده می‌شود و در فارسی به آن هم‌افزایی می‌گویند. در جنگ جهانی دوم، این هم‌افزایی در نیروهای درگیر جنگ، عینیت پیدا کرد؛ به این معنی که در ساخت هواپیماهای جنگی، نوعی سینرژی میان مهندسان مکانیک، مواد و دیگر رشته‌ها وجود داشت و به جای این که آن‌ها در جزایر جدا از هم کار کنند، تیم‌هایی را برای کار تشکیل دادند.
ارتباطات درهم‌تنیده رشته‌های علمی در دنیای امروز
تا پیش از آن، مهندسان مکانیک محصولی را تولید می‌کردند و الباقی کار را به مهندسان برق می‌سپردند؛ یا مهندسان ماده‌ای را ابداع می‌کردند و آن را به مهندسان مکانیک و برق می‌سپردند. امروز به موازات تعمیق تخصص‌ها، ارتباطات عرضی میان تخصص‌ها نیز بیش‌تر می‌شود و این ارتباطاتِ درهم‌تنیده هم‌افزایی ایجاد می‌کند. من در حال مطالعه درباره یک روش بهینه‌سازی بودم و بهترین مقاله در این ارتباط را در دنیای مهندسی شیمی یافتم.
جالب این که یک‌سری از رفرنس‌های مقاله مذکور مربوط به مهندسان برق بود. این امر نشان می‌دهد که در دنیای امروز حتی در تخصصی‌ترین سطوح هم بین رشته‌های مختلف، همکاری وجود دارد. من مرتبا دانشجویانم را تشویق می‌کنم که حوزه دیدشان را به روش‌هایی که در مهندسی برق قدرت وجود دارد، محدود نکنند. در دنیای ریاضی، دائما روش‌های جدیدی توسط ریاضی‌دان‌ها ابداع می‌شود که ما در دنیای مهندسی می‌توانیم از آن‌ها استفاده کنیم.
این، یکی از رسالت‌های مهندسان است
یکی از رسالت‌های مهندسان این است که دستاوردهای ریاضی‌دان‌ها و سایر دانشمندان علوم پایه را در مسائل فنی-مهندسی بکار بگیرند. این دستاوردها محدود به دنیای ریاضی و علوم پایه نیست. شما امروز می‌بینید که هوش مصنوعی به عنوان یک حوزه کلیدی، بسیار سریع رو به جلو می‌رود. ما به عنوان مهندسان برق باید بتوانیم از سیستم‌های هوشمندی که ابداع می‌شود، استفاده کنیم.
ما امروز با رشته‌ای به نام مهندسی پزشکی مواجه هستیم که از یک‌سو از هوش مصنوعی و از سوی دیگر از مهندسی مکانیک، مواد و برق تغذیه می‌شود و در واقع همه دستاوردهای این رشته‌ها، در خدمت جامعه پزشکی قرار می‌گیرد.
بی‌رسانه: شما در سال 85 به عنوان یکی از نخبگان با رهبر انقلاب دیدار و نظرات خود را بیان کردید. اگر با اطلاعات امروز به آن سال بازگردید، چه نکاتی را به سخنان‌تان اضافه می‌کنید؟
به نظر من، میزبانی مقام معظم رهبری در دانشگاه سمنان، برای کل جامعه دانشگاه، مایه افتخار بود. اگر به گذشته برگردم، همان شعف گذشته در من وجود دارد. من در آن نشست اشاره کردم که از سال 58 تا 85، حوزه پژوهش و فن‌آوری در کشور چه تغییراتی داشته است. اگر برگردم، بیان آن پیشرفت‌ها و جهش‌ها سر جای خود هست اما اگر می‌خواستم چیزی را بر آن گفته‌ها بیفزایم می‌گفتم که پژوهشگران جوان را بیش‌تر دریابید و روی آن‌ها بیش‌تر سرمایه‌گذاری کنید.
یک تریبون و هشتاد و چند میلیونی!
بی‌رسانه: فرض کنید که یک تریبون هشتاد میلیونی در یکی از پربیننده‌ترین ساعات صداوسیما در اختیار شما قرار داده شده؛ به مردم ایران چه می‌گویید؟
واقعیت این است که می‌توان حرف‌های زیادی با مردم گفت؛ نه فقط من، بلکه هرکسی را که از بطن جامعه‌ی هشتاد و چند میلیونی ایران در آن جایگاه قرار دهید، حرف‌های زیادی برای گفتن به هم‌وطنانش خواهد داشت. من هم در بخش‌های مختلف، حرف‌هایی برای گفتن دارم اما فکر می‌کنم بهتر است هرکس در حیطه تخصصی خودش سخن بگوید. اقتصاددانی که سال‌های سال درباره اقتصاد کشور پژوهش کرده، تجربه‌ها و پروژه‌های فراوانی داشته و بهتر از من می‌تواند درباره مسائل اقتصادی اظهارنظر کند.
بنابراین اگر قرار باشد من از آن تریبون با مردم صحبت کنم، ترجیح می‌دهم در زمینه‌ای که در 25 سال گذشته درباره آن اندیشیده‌ام، صحبت کنم. در دنیای امروز هرچه تخصص‌گراتر باشیم، دستاوردهای بهتری خواهیم داشت.
بی‌رسانه: شما با طیفی از دختران و پسران دانشجو سر و کار دارید و در یک رشته دشوار به آن‌ها آموزش می‌دهید؛ دخترها را در این رشته باهوش‌تر یافته‌اید یا پسرها را؟
واقعیت این است که نمی‌توان پاسخی قطعی و کلی به این سوال داد. نخستین دانشجوی دکترای من، یک آقا بود که با یک رکورد بسیار عالی، فارغ‌التحصیل شد و دو سال قبل هم دو نفر از خانم‌ها فارغ‌التحصیل شدند که هردو از دانشجوهای بسیار باهوش و بااستعداد بودند. در سال 67 که من به دانشگاه شریف رفتم، از 120 دانشجو که در گرایش‌های مهندسی برق شریف قبول شده بودند، فقط 2 نفر خانم بودند؛ امروز این نسبت بسیار تغییر کرده است.
امیدوارم شاهد حضور پررنگ‌تر خانم‌ها در دنیای مهندسی، علوم مختلف و حوزه تحقیقات باشیم.
بی‌رسانه: شما در سال 85 به عنوان جوان‌ترین پروفسور کشور معرفی شدید و احتمالا فاصله سنی کمی با دانشجویانتان داشتید. جوان‌ترین استاد کشور بودن چه احساسی داشت؟
به نظر من، مسأله سن چندان فاکتور تعیین‌کننده‌ای نیست. من استادان سرشناسی را در ایران و خارج از ایران می‌شناسم که تیم‌های باانگیزه‌ای را ایجاد کرده‌اند و پیوسته آن را پیش می‌برند و از پویایی تیم‌شان کم نمی‌شود. در مقابل شمار زیادی از همکاران جوانم را هم دیده‌ام که در این تیم‌سازی‌ها موفق نبوده‌اند. درست است که سن پایین سبب می‌شود انسان احوال دانشجویان را بهتر درک کند اما تجربه هدایت و مدیریت یک تیم تحقیقاتی در سن بالا تکامل پیدا می‌کند.
یک ضرب‌المثل انگیزشیِ چینی!
این که شما بتوانید یک تیم را به حرکت درآورید، متفاوت از صرفِ نخبگی است، با نبوغ فردی فرق می‌کند و اساسا فضای متفاوتی از کار است. چینی‌ها ضرب‌المثل زیبایی دارند که می‌گوید یک انسان مصمم گروهی را به خروش می‌آورد و گروهی خروشان، جهانی را تکان می‌دهد.
بی‌رسانه: از میان عناوین بین‌المللی که کسب کرده‌اید، کدام عنوان برای شما جذاب‌تر و شیرین‌تر بوده و هست؟
شاید نتوانم به طور قطعی بگویم که کدام عنوان برای من شیرین‌تر بوده است؛ اما برخی مقالات که حائز رتبه برتر شدند یا عنوان جوان‌ترین پروفسور کشور برای من شیرین بودند. انتخاب به عنوان پژوهشگر برتر کشور در سال 92 برای من افتخار بود. من با نشریات بین‌المللی همکاری دارم و دبیر و ادیتور هستم؛ این که به عنوان ادیتور برتر توسط انجمن وایلی انتخاب شدم، برای من لذت‌بخش بود.
بی‌رسانه: شما در یکی از بهترین دانشگاه‌های ایران، یعنی شریف تحصیل کرده‌اید؛ مهم‌ترین تفاوت دانشگاه شریف و دانشگاه سمنان از نگاه شما چیست؟
آن‌چه می‌گویم البته نظر شخصی من است اما جذب بهترین‌ها و ظرفیت پژوهشی قوی شاید مهم‌ترین وجوه ممیزه دانشگاه شریف باشد. زیرساخت‌های قوی هم از دیگر ویژگی‌های شریف است. اگر نگوییم آقای دکتر فتوحی، رئیس کنونی دانشگاه، برترین چهره علمی کشور هستند، یقینا باید بگوییم یکی از بهترین‌ها هستند.
به جای کمیت، باید کیفیت کارمان را بالا ببریم
بی‌رسانه: مفیدترین پژوهشی که از انجام داده‌اید از نگاه خودتان کدام پژوهش بوده است؟
شاید در این زمینه هم نتوان، اظهارنظر قطعی کرد اما من گاه می‌بینیم که برخی از همکاران ما به دنبال بالا بردن کمیت مقالات خود هستند. من فکر می‌کنم باید کیفیت کارمان را بالا ببریم. یک مقاله ارزشمند که مرزهای علم را جابجا کند، بهتر از صد مقاله کم‌ارزش است.
